MỸ PHẨM CÓ LỢI CHO HỆ VI SINH

Trong suốt lịch sử, chúng ta đã luôn sử dụng vi sinh vật trong cuộc sống. Đến thế kỷ 16, kính hiển vi được phát minh và chúng ta có thể nhìn thấy những sinh vật sống nhỏ mà mắt thường chưa bao giờ nhận biết. Vài trăm năm sau, chúng ta bắt đầu biết đến các loài vi sinh vật như vi khuẩn, vi rút, nấm… Chúng ta biết chúng theo góc độ tiêu cực rằng chúng là nguồn gốc của bệnh tật. Sau đó nữa, chúng ta nhận ra rằng một số vi sinh vật thì có hại, nhưng số khác lại có lợi và có thể được dùng trong thuốc và thực phẩm. Một số có thể được dùng để bảo quản đồ ăn, rượu, bánh mì và pho mát. Nhưng chúng ta hầu như không biết về mối quan hệ giữa vi sinh vật và sự sống của chúng ta. Nhờ sự phát triển của công nghệ và phân tích mã di truyền, chúng ta có thể hiểu hơn về mối quan hệ phức tạp này. Chúng ta biết rằng vi sinh vật rất quan trọng đối với sự sống, và con người không thể sống nếu thiếu vi sinh vật. Khi chúng ta tập trung vào cơ quan lớn nhất của cơ thể như làn da, thì làn da sẽ bị suy yếu hoặc nhiễm bệnh nếu không có sự xuất hiện của vi sinh vật.

Hiểu về Microbiome và Microbiota

Thuật ngữ dùng để chỉ các vi sinh vật sống trong và trên cơ thể người, bao gồm vi khuẩn, virus, nấm men và nấm mốc, chúng ta gọi là “hệ vi sinh” – “Microbiota” (hoặc có thể thay thế bằng “Microflora”). Chúng được phân chia theo nơi ở, ví dụ Hệ vi sinh đường ruột (Gut Microbiota) là các loại vi sinh vật sống trong đường ruột, Hệ vi sinh da (Skin Microbiota) là vi sinh vật sống trên da. Thuật ngữ Microbiome đề cập đến sự nghiên cứu tổng thể bộ gene và mã di truyền của hệ vi sinh, cũng như mối liên hệ với bộ gene của người.

Vi sinh vật và con người sống cộng sinh với nhau. Hệ vi sinh giống như một khu rừng đa dạng sinh học, cần không gian, thực phẩm và khu vực sinh hoạt cá nhân và tập thể. Mỗi bộ phận trên cơ thể người sẽ phù hợp với các loài vi sinh vật khác nhau. Các loài vi sinh bản địa và không gây bệnh sẽ sinh sống tại bộ phận đó và ngăn chặn sự xâm nhập và gia tăng của những loài gây bệnh, cũng như bảo vệ chúng ta khỏi bệnh tật.

Các cộng đồng vi sinh vật cũng giúp ích cho cơ thể người trên góc độ hoạt động tế bào. Nhiều người đã quen với khái niệm microbiota (hệ vi sinh) đặc biệt khi nói đến hệ thống đường ruột và tiêu hóa. Vi khuẩn và các loại vi sinh vật có lợi tạo ra một hệ thống tiêu hóa và miện dịch khỏe mạnh. Do đó, chúng ta ăn thực phẩm probiotics (như sữa chua, kim chi) để hấp thụ các loại vi khuẩn có lợi vào cơ thể. Ngoài ra, những nguồn thực phẩm prebiotic (thực phẩm giúp ích cho sự phát triển lành mạnh của hệ vi sinh) như chất xơ hòa tan và các axit amin cũng được thêm vào các sản phẩm thực phẩm được bán trên thị trường.

Nghiên cứu về Microbiome đã cho thấy mỗi người có một hệ vi sinh khác nhau về số loài và số lượng của từng loài vi sinh vật. Điều này giống như việc mỗi người sở hữu một vân tay khác nhau. Tuy nhiên, hệ vi sinh của mỗi người có thể thay đổi theo trạng thái sức khỏe, môi trường sống và lối sống. Hệ vi sinh của mỗi người được hình thành từ khi sinh ra. Các nhà nghiên cứu đã nhận thấy cách sinh nở khác nhau cũng ảnh hưởng đến hệ vi sinh của trẻ sơ sinh. Trẻ được sinh tự nhiên sở hữu nhiều Lactobacillus, Prevotella và Sneathia, trong khi trẻ sinh mổ lại có nhiều Staphylococcus, Corynebacterium và Propionibacterium từ da người mẹ. Cho con bú cũng giúp cung cấp đến 600 loài vi khuẩn và chất dinh dưỡng giúp phát triển hệ vi sinh đường ruột của trẻ sơ sinh. Dinh dưỡng cho trẻ sơ sinh ảnh hưởng đến sự phát triển, thay đổi và sự đa dạng của hệ vi sinh của trẻ, và điều này ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ trong tương lai.

Hệ vi sinh – Microbiota: Bạn là những gì bạn sống

Hệ vi sinh của mỗi người là khác nhau do sự khác nhau giữa lối sống, môi trường, những vật tiếp xúc, hay thực phẩm. Tất cả những yếu tố này ảnh hưởng đến hệ sinh thái vi sinh phức tạp. Công cuộc hiện đại hóa và Tây hóa hiển nhiên đã mang đến tiện nghi và cải thiện chất lượng cuộc sống, nền y học hiện đại đã cứu nhiều mạng người, nhưng liệu có phải vì thế nên hệ sinh thái vi sinh vật trong cơ thể người đã bị thay đổi?

Có một nghiên cứu về hệ vi sinh thú vị như sau: các nhà khoa học đã thu thập mẫu vi sinh từ da của những người sống ở những vùng miền khác nhau: vùng sâu vùng xa, vùng nông thôn, và đô thị. Kết quả: người sống ở những vùng sâu vùng xa có hệ vi sinh da phong phú với nhiều loài vi sinh và số lượng của mỗi loài lớn hơn, so với người sống ở đô thị. Dữ liệu cũng chỉ ra rằng người có làn da yếu hoặc da bệnh có hệ vi sinh kém đa dạng hơn người có làn da khỏe mạnh.

Công cuộc Tây hóa đã làm thay đổi cách sống của chúng ta. Chúng ta sống trong môi trường khắt nghiệt hơn. Chúng ta ăn ít rau củ quả, nhiều đạm và chất béo. Thực phẩm được tạo thêm hương vị và được chế biến sẵn với mục đích tăng tính tiện lợi, tăng hạn sử dụng, hay giảm chi phí. Chúng ta sử dụng sản phẩm làm sạch kháng khuẩn, và thuốc kháng sinh. Cách sinh nở và cách nuôi dạy trẻ em cũng đều ảnh hưởng đến hệ vi sinh của trẻ.

Vấn đề thuốc kháng sinh hiện đang là mối lo ngại của nhiều người. Sử dụng thuốc kháng sinh liên tục và bừa bãi là nguyên nhân của nhiều vấn đề toàn cầu, đặc biệt là tính kháng thuốc, khiến nhiều bệnh truyền nhiễm trở nên khó chữa trị. Mọi thuốc kháng sinh ngày nay đều đã có loài vi khuẩn kháng thuốc. Bên cạnh đó, thuốc kháng sinh còn có thể gây ảnh hưởng đến các loài vi khuẩn có lợi (đó là tại sao sau khi dùng thuốc kháng sinh, đôi khi chúng ta bị tiêu chảy – bởi vì các lợi khuẩn đã bị tiêu diệt cùng với các loài vi khuẩn gây bệnh). Chất diệt khuẩn khi sử dụng bừa bãi trên da hoặc xịt miệng có thể sinh ra nhiễm trùng do nấm hoặc do nguyên nhân khác, bởi vi khuẩn có lợi đã bị tiêu diệt và tạo điều kiện cho sự xâm lấn bởi các tác nhân ngoại lai.

Hệ vi sinh kém đi dạng trong quần thể đô thị so với những vụng hẻo lánh kèm theo tình trạng dị ứng và các bệnh tự miễn dịch ngày càng gia tăng ở đô thị có thể hỗ trợ cho giả thuyết vệ sinh: rằng sống quá sạch hoặc quá sợ vi sinh vật sẽ khiến chúng ta ít được tiếp xúc với các loài vi sinh (cả gây bệnh và không gây bệnh), từ đó khiến hệ miễn dịch trở nên kém phát triển.

Hệ miễn dịch có thể được chia thành hệ miễn dịch bẩm sinh và hệ miễn dịch thích ứng. Hệ miễn dịch bẩm sinh là khả năng miễn dịch đã được hình thành ngay tại thời điểm được sinh ra, ví dụ như làn da (có vai trò rào cản khỏi những tác nhân bên ngoài), lớp màng, tính axit và tính kiềm, phản ứng hóa học ở một số tế bào nhất định. Hệ miễn dịch bẩm sinh ngăn chặn các mầm bệnh từ bên ngoài, và hệ này có thể được thừa hưởng theo di truyền. Hệ miễn dịch thích ứng là hệ miễn dịch hình thành qua quá trình học hỏi – ghi nhớ và hình thành khả năng tự vệ. Hệ miễn dịch này tạo ra một cơ chế phòng thủ bền vững với những mầm bệnh mà cơ thể đã từng gặp. Khái niệm tiêm chủng là tiêm một mầm bệnh yếu vào cơ thể, từ đó khả năng miễn dịch thích nghi sẽ nhận biết mầm bệnh này, tạo ra cơ chế miễn dịch để có thể chống lại những mầm bệnh tương tự trong tương lai.

Hệ thống miễn dịch càng được luyện tập nhiều, thì khả năng kháng bệnh càng tốt. Có một hệ vi sinh đa dạng cũng quan trọng, hệ vi sinh này sẽ cho biết loài vi sinh nào có lợi và loài nào cần bị tiêu diệt. Ngoài ra, các loài vi sinh vật bản địa khẳng định địa bàn bằng cách tạo ra một môi trường riêng và ngăn chặn các loài vi khuẩn ngoại lai thâm nhập. Ví dụ, chúng tạo ra một màng sinh học hoặc peptide kháng khuẩn, trong một số trường hợp những vật chất này ức chế những tác nhân gây bệnh. Khi nghiên cứu trên chuột, các nhà khoa học phát hiện rằng chuột được nuôi dưỡng trong môi trường sát trùng có hệ miễn dịch yếu, hệ miễn dịch này ngay cả khi được huấn luyện sau đó thì cũng không khá hơn là bao. Chúng ta không biết đối với con người thì ra sao, bởi không thể thực hiện thí nghiệm trên người do các vấn đề đạo đức.

Chúng ta cần nhiều dữ liệu hơn nữa để hỗ trợ cho giả thuyết vệ sinh. Tuy vậy, ít nhất chúng ta có thể kết luận rằng lối sống ảnh hưởng đến sự đa dạng của hệ sinh thái. Sạch quá không tốt đối với sự cân bằng vi sinh. Hệ miễn dịch cùng với cách chúng ta sử dụng thuốc kháng sinh ảnh hưởng rất lớn đến những loài vi sinh vật có ích trong cơ thể. Khái niệm sống hài hòa với những sinh vật nhỏ bé này là những gì chúng ta nên hướng tới.

Sự cân bằng của hệ vi sinh da quyết định đến số phận của làn da

Hệ vi sinh và làn da có mối quan hệ cộng sinh. Làn da là nhà ở với đầy đủ thực phẩm của vi sinh vật. Để trả lại, vi sinh vật bảo vệ làn da khỏi những tác nhân bên ngoài, huấn luyện hệ miễn dịch, tiết ra những enzyme nhằm hỗ trợ làn da và đặc biệt là hỗ trợ lớp sừng – hàng rào của da.

Trong y khoa, chúng ta đã biết đến những loài vi sinh vật bản địa hữu ích trên da cũng như trong đường ruột. Tuy vậy, với những hạn chế về công nghệ và nuôi cấy vi khuẩn, các nghiên cứu vẫn còn nhiều khoảng trống. Tin vui là công nghệ đã đưa loài người đến gần hơn với mã di truyền – giúp chúng ta phát hiện ra nhiều khái niệm chưa từng biết đến.

Các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng mỗi vùng da chứa những loài vi sinh vật khác nhau, phụ thuộc vào các yếu tố như độ ẩm, dinh dưỡng cho vi sinh vật, độ pH. Hệ vi sinh của mỗi người là khác biệt, kể cả khi xét cùng một vùng da như bàn tay, hoặc lưng trên.

Mặc dù hệ vi sinh của mỗi người một khác, nhưng người có vấn đề da như viêm da dị ứng, vẩy nến, hoặc mụn thì có hệ vi sinh kém đa dạng và ít ỏi về số lượng của từng loài vi sinh vật. Đặc biệt với những làn da tổn thương da nghiêm trọng, sự đa dạng vi sinh còn kém hơn nữa và những loài vi sinh vật gây bệnh xuất hiện cao hơn.

Quá trình tiếp cận với dữ liệu di truyền của hệ vi sinh cũng làm thay đổi nhận thức về mối quan hệ giữa các loài vi si vinh vật. Một ví dụ là P.ance – loài vi khuẩn được xác định là một yếu tố gây mụn quan trọng và cần được tiêu diệt khi trị mụn. Gần đây, nghiên cứu chỉ ra rằng người không mụn và người có mụn có số lượng P.acne tương tự nhau, nhưng người mụn có một số loài P.acne cao hơn, còn một số loài thấp hơn. Như vậy chúng ta có thể kết luận rằng P.acne không phải vấn đề gây mụn, mà mất cân bằng giữa các loài P.acne mới có thể là nguyên nhân gây mụn.

Chúng ta cũng phát hiện rằng tình trạng viêm da hoặc mụn có thể liên quan đến những loài vi sinh vật khác như Staphylococcus aureus, loài này kích hoạt quá trình viêm thông qua TLR-2. Bệnh nhân nhiễm tình trạng này có số lượng S.aureus ở vùng tổn thương cao hơn, khiến mất cân bằng vi sinh. Tái cân bằng vi sinh như vậy là một cách thức để điều trị cho vấn đề này.

Tuy nhiên, vẫn còn rất sớm để khẳng định loài vi sinh nào là có lợi hay có hại. Hiện tại chưa có tiêu chuẩn quốc tế nào về thu thập, xử lý và phân tích các mẫu vật để so sánh các hệ vi sinh. Mẫu vật nếu bị nhiễm khuẩn cũng sẽ gây ra trở ngại cho việc kết luận chính xác. Vì thế, chúng ta cần thêm thông tin để hiểu hơn về mối quan hệ phức tạp của hệ sinh thái này.

Hệ vi sinh da và mỹ phẩm

Sự đa dạng và cân bằng vi sinh là những chỉ số để đánh giá làn da. Môi trường sống ảnh hưởng trực tiếp đến hệ vi sinh da. Mỹ phẩm chăm sóc da cùng các hành vi lau, rửa, chà xát, thoa kem… đều ảnh hưởng đến hệ vi sinh, có thể theo cách tích cực hoặc tiêu cực.

Khi chúng ta rửa mặt hoặc để làn da tiếp xúc với các thành phần dưỡng hoặc diệt khuẩn, hệ vi sinh da của chúng ta thay đổi. Càng ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra mối quan hệ giữa bệnh viêm da dị ứng với hoàn cảnh xã hội hiện đại. Ngược lại, kiến thức về sự cân bằng vi sinh dẫn đến một kỷ nguyên mới cho mỹ phẩm – mỹ phẩm hỗ trợ sức khỏe của hệ vi sinh da. Giới chuyên gia cho rằng những nhà sản xuất mỹ phẩm phải nghiên cứu về ảnh hưởng của thành phần và thành phẩm lên hệ vi sinh da. Một số nguyên liệu sẽ làm tổn hại, trong khi số khác sẽ có ích. Có rất nhiều nghiên cứu về vấn đề này ở thời điểm hiện tại.

Xét tổng thể ngành công nghiệp mỹ phẩm, có nhiều nhà nghiên cứu – phát triển và những biên liên quan đã quan tâm đến lĩnh vực này. Có nhiều hội nghị chuyên ngành, xuất hiện những thành phần liên quan đến hệ vi sinh trong vài năm trở lại. Người tiêu dùng trên thế giới bắt đầu ý thức hơn, và nhiều nhãn hàng đã tung ra sản phẩm theo chủ đề này. Ở Thái Lan, đã có nhiều thảo luận giữa những người trong ngành và những chuyên gia y tế, nhưng vẫn còn ít những trao đổi tương tự ở phía người tiêu dùng.

Mỹ phẩm dưỡng da: Probiotics và Prebiotics

Trên thế giới hiện có nhiều sản phẩm mỹ phẩm với tuyên bố “Probiotic Skincare”, có nghĩa là sản phẩm hứa hẹn điều chỉnh và làm cân bằng hệ vi sinh trên làn da, hứa hẹn khắc phục mụn và các vấn đề da khác. Những sản phẩm này có thể chứa những thành phần lên men từ vi sinh vật (men hoặc vi khuẩn). Chúng ta không biết chắc chắn những sản phẩm này sẽ ảnh hưởng thế nào đến hệ vi sinh da, do đó cách các nhãn hàng tự gọi sản phẩm của mình là “Probiotic skincare” có thể gây hiểu lầm. Bởi mỹ phẩm “Probiotics” chỉ thực sự đúng nếu sản phẩm đó đưa được vi khuẩn sống đến làn da cũng như vi khuẩn đó phải sống sót và phát triển trên làn da (giống trường hợp ăn sữa chua, sữa lên men và kimchi – vi khuẩn vẫn sống mới có thể hỗ trợ đường ruột). Chúng ta phải nhớ rằng theo luật, mỹ phẩm không được chứa sinh vật sống (đây cũng là lý do tại sao “mỹ phẩm tế bào gốc” không thực sự tồn tại, chỉ có một vài thành phần được chiết xuất từ tế bào gốc chứ không phải có tế bào gốc nào trong mỹ phẩm). Và chúng ta cũng không muốn mỹ phẩm chứa bất cứ sinh vật sống nào bởi sinh vật đó có thể khiến mỹ phẩm phân hủy (do đó cần chất bảo quản trong nhiều loại mỹ phẩm, hệ thống sản xuất phải không nhiễm khuẩn, và nếu có bất cứ sự nhiễm khuẩn nào ảnh hưởng đến sản phẩm thì cán bộ kiểm soát chất lượng sẽ chịu trách nhiệm nặng).

Vì những lý do này, tôi cho rằng không có mỹ phẩm probiotic nào trong ngành công nghiệp mỹ phẩm hiện tại. Không có vi sinh vật sống và nguyên vẹn nào được cố ý đưa vào mỹ phẩm. Liệu mỹ phẩm probiotics có lợi cho làn da? Có thể có, vì một số chiết xuất từ men, vi khuẩn hoặc một số chất lên men là có ích. Tuy các nhà khoa học có thể thực sự đưa vi sinh vật vào mỹ phẩm (ví dụ vi sinh vật khô/ngủ đông, ở dạng bột và sẽ pha với nước để thoa lên mặt), điều này vẫn không có vẻ là một ý tưởng tốt bởi mỗi người có một hệ vi sinh khác nhau. Làm thế nào để các nhà khoa học chắc chắn rằng sản phẩm đó phù hợp với người nào? Khi người tiêu dùng có một vết thương hở, mỹ phẩm đó có an toàn hay không?

Một khả năng tuyên bố mỹ phẩm chăm sóc da là hỗ trợ hệ vi sinh chấp nhận được là khi đưa nguyên liệu hoặc sản phẩm hỗ trợ cho sự đa dạng và cân bằng hệ vi sinh da. Khái niệm này gọi là “Prebiotics”. Nguyên tắc của “Prebiotics” là cung cấp dinh dưỡng để phát triển hệ vi sinh. Dinh dưỡng có thể là các nguyên liệu, ví dụ khoáng chất, chiết xuất, protein, peptide.

Chúng ta có thể kết luận từ những điều trên, rằng, hệ sinh thái tí hon của cơ thể và trên làn da là rất quan trọng. Chúng giúp cơ thể hoạt động và khỏe mạnh. Lối sống hiện đại đang khiếm khuyết nhận thức về cân bằng vi sinh, từ đó sinh ra nhiều vấn đề sức khỏe. Chúng ta phải thay đổi nhận thức và học cách sống hài hòa với hệ vi sinh của mình, bắt đầu từ việc tìm cách cân bằng vi sinh. Sống quá sạch có thể hủy hoại sự cân bằng và làm yếu hệ miễn dịch. Tất nhiên chúng ta không thể thay đổi lối sống trong một sớm một chiều hay là kỳ vọng cơ thể cải thiện ngay sau một hôm. Hệ miễn dịch cần thời gian để học hỏi và điều chỉnh.

Và chúng ta cần học cách sử dụng các chất diệt khuẩn hoặc chất diệt vi sinh vật với sự dè dặt bởi những chất này ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ vi sinh. Không phải cứ cúm hoặc đau họng là sử dụng thuốc kháng sinh. Khi nhiễm virut, uống thuốc kháng sinh cũng không có tác dụng mà còn tiêu diệt vi khuẩn có lợi.

Đối với việc chăm sóc da, không phải lúc nào cũng sử dụng chất tẩy rửa có khả năng kháng khuẩn bởi những sản phẩm này không khác so với sử dụng các sản phẩm tẩy rửa thông thường.

Khi biết điều này, hãy chăm sóc tốt cho hệ vi sinh của bạn.